I-cuộc sống là vô thường, nhưng tại sao họ vẫn ham tiền và tham vọng ?
Đây là một câu hỏi rất sâu sắc và cũng là một nghịch lý rất “người”. Tất cả mọi người đều biết cuộc sống là vô thường. Mọi thứ rồi cũng sẽ mất đi, kể cả bản thân mình, nhưng tại sao con người vẫn cứ bám vào tiền tài, danh vọng, địa vị, quyền lực, tình yêu … Tại sao? Đây là một câu hỏi đầy chất triết lý. Chúng tôi tạm dùng một ví dụ cụ thể để trả lời về điều đó trước khi đi vào chi tiết. Cuộc sống ví như một dòng sông nước chảy, cứ tạm hiểu đó là sự vô thường. Còn tham vọng giống như bản năng của con thuyền, nó luôn cố chèo lái về phía trước, tìm bến bờ, mặc dù nó biết chắc là chẳng có bến nào tồn tại mãi. Chúng tôi xin dùng ý nghĩ này để giải thích một vài lý do của đời người như sau:
- Bản năng sinh tồn và sự bất an
Ngay cả mọi người đều biết cuộc sống là tạm bợ, nhưng con người vẫn luôn cần một cảm giác an toàn và kiểm soát. Vì con người là sinh vật có bản năng sinh tồn mạnh mẽ. Suy nghĩ đó thường là tiền, địa vị, quyền lực… vì đó là công cụ giúp họ có cảm giác an toàn: Cảm giác được bảo vệ, được xem trọng, được tự do lựa chọn.v.v. Dù biết nó không bền lâu, nhưng con người vẫn tìm kiếm nó để xoa dịu nỗi bất an vốn có trong lòng.
- Sống trong ảo tưởng
Mặc dù ai cũng hiểu về sự vô thường, nhưng họ luôn nghĩ rằng điều đó sẽ không xảy ra với mình… sớm đâu. Vì cái chết, sự mất mát, thất bại chưa xảy đến cho nên họ luôn suy nghĩ là điều xa vời. Vì vậy chạy theo những thứ trước mắt là cần thiết.
- Xã hội đã tạo định hình ham muốn
Trong cuộc sống đời người thì xã hội thường gắn kết mật thiết những giá trị con người với sự thành công vật chất. Ngay từ nhỏ, từ trong gia đình lẫn học đường đã dạy rằng giàu có, nổi tiếng, thành công là điều tốt, cần phải phấn đấu. Mặc dù lý thuyết về vô thường ai cũng hiểu nhưng họ vẫn bị lôi cuốn vào cuộc chơi đó.
- Tham vọng không hoàn toàn xấu
Mặc dù sự ham muốn tiền tài, địa vị hay quyền lực không hẳn là sai nhưng vì trong tâm của con người luôn bao vây bởi sự ích kỷ cho nên đi chệch hướng. Tuy nhiên, chúng tôi không muốn nói nó hoàn toàn sai, đôi khi sự ích kỷ đó cũng giúp cho con người, phát triển bản thân, ăn no ngủ yên, chăm lo cho gia đình và xã hội. Điều xấu là con người không kiểm soát và giới hạn sự ham muốn quá độ của mình mà luôn bám chắc vào nó và đánh mất chính mình.
Có lẽ, ai cũng hiểu hai tiếng vô thường qua sách vở hay tôn giáo nhưng họ không “thấm” hay “chưa thực sự chấp nhận nó” Họ chưa thực sự trải nghiệm sự mất mát sâu sắc. Lý do, lý trí họ hiểu nhưng trái tim thì chưa buông. Hay nói một cách khác “Biết là một chuyện, sống theo nó là chuyện khác”.
- Lý trí và cảm xúc
Con người có hai phần: lý trí và cảm xúc. Lý trí có thể hiểu rõ được vô thường, nhưng cảm xúc thì vẫn bị cuốn hút bởi những thứ thực tế trước mắt trong cuộc đời nhìn thấy “sống”, thấy hạnh phúc, thấy mình “có giá trị” luôn là điểm xúc tác mạnh nhất. Những cảm xúc ham muốn, đố kỵ, khao khát yêu thương… thường lấn át lý trí, dù ta biết chúng không bền vững.
- Ảnh hưởng của xã hội và văn hóa
Xã hội hiện đại con người luôn nhìn về tiền của, nhà, xe, địa vị, quyền lực, ngoại hình… là “sự thành công” Nếu bất kỳ ai không có những thứ đó được xem là “lười biếng”, “thất bại”, “bất tài” thậm chí bị khinh thường. Dù trong thâm tâm của họ đều biết những thứ đó là vô thường. Nói như thế không có nghĩa là họ hoàn toàn sai. Nhiều người tham tiền không đơn thuần là lòng họ luôn “tham” nhưng vì hoàn cảnh họ đã trải qua cái nghèo, nỗi ám ảnh của cái thiếu thốn đến tột cùng, cho nên bản năng họ bắt buộc phải vương lên để thoát khổ chứ không phải để hưởng thụ. Phải tranh đấu cho sự sống còn. Mặc dù, họ biết cuộc sống là vô thường.
II- Sống như thế nào mới đúng với thực tế của con người?
Đây là câu hỏi đã có từ xưa đến nay với bao nhiêu triết gia, nhà tư tưởng và cả những người bình thường vẫn luôn tự hỏi. Để trả lời, câu hỏi đó chúng tôi sẽ dựa theo nhiều góc độ: triết học, tâm lý, xã hội và cả từ kinh nghiệm của cuộc sống thường nhật để chia sẻ với mọi người.
1.Sống đúng với bản chất con người.
* Con người “Không thể chối bỏ cảm xúc”, cách tốt nhất là không để cảm xúc chi phối hoàn toàn.
* “Không chạy theo ảo tưởng”, nên nhìn thẳng vào sự thật để phân biệt những điều dễ chịu và nhưng điều không hài lòng.
* “Phải luôn tự hỏi bản thân mình “Tôi là ai? Tôi sống vì điều gì?” suy nghĩ thật chu đáo và sau đó cần có sự thay đổi khi thấy mình đang đi lệch hướng.
Thực tế con người là không ai hoàn hảo, và cuộc sống cũng vậy. Cho nên, chúng ta nên sống thực tế hơn ví dụ. Không đòi hỏi hạnh phúc lúc nào cũng phải trọn vẹn. Không than phiền lo âu khi gặp phải đau khổ, thất vọng, cô đơn phải nghĩ rằng đó là một phần không thể tách rời trong cuộc sống. Sau hết phải biết trân trọng những điều nhỏ bé, vì đó có thể là niềm vui, là hạnh phúc bất ngờ mang đến cho bản thân. Chúng ta nên tâm niệm, thực tế một con người hay cuộc sống của mỗi cá nhân đều không ai hoàn hảo. Cho nên phải chấp nhận cuộc sống thực tế:
–Không đòi hỏi hạnh phúc lúc nào cũng phải trọn vẹn.
–Phải biết chấp nhận đau khổ, thất vọng, cô đơn là một phần không thể tách rời.
–Phải biết trân trọng những điều nhỏ bé, vì đó là niềm vui thật sự hiện diện.
2.Sống thực tế không có nghĩa là từ bỏ ước mơ.
Khi bạn có một ước mơ cứ cố gắng thực hiện đừng lo lắng nhiều, thành công hay thất bại là điều tự nhiên. Đừng theo đuổi ảo tưởng vì nó khó thành công đôi khi làm bạn thất vọng. Tóm lại, nên sống đúng với thực tế thì tốt hơn vì con người và cuộc sống là một hành trình, không có công thức hay la bàn nào quyết định cho bạn cả. Nên thành thật với chính mình, cảm đảm để thay đổi. Một điều tâm niệm nữa là không có đúng và sai vì mỗi người đều có quan niệm riêng và đáp án khác nhau tùy theo giá trị sống, hoàn cảnh, trải nghiệm và mục đích cuộc đời của họ
3.Sống đúng với chính mình
- Hiểu rõ bản thân muốn gì, điều gì khiến mình hạnh phúc. Và sống không hối tiếc với bất kỳ điều gì.
- Không cố gắng làm hài lòng tất cả mọi người, mà tập trung sống thật, sống tử tế, có trách nhiệm với chính mình.
- Điều quan trọng là phải biết đâu là đủ, là vừa. Đừng sống quá cực đoan theo bất kỳ hướng nào.
- Phải biết cân bằng và trách nhiệm giữa công việc, tình cảm, gia đình, bản thân và xã hội. Nhất là không nên trốn tránh hậu quả của lựa chọn, dù sai hay đúng.
- Cuộc sống luôn thay đổi
Con người không ngừng lớn lên, học hỏi, thất vọng, yêu thương, hạnh phúc và trăm ngàn sự thay đổi. Cho nên, cách sống “tốt” hay “xấu” không còn phù hợp ở bất kỳ thời gian hay cho lứa tuổi nào. Vì vậy, chúng ta phải biết thích nghi và điều chỉnh nó sao cho thích hợp theo mọi thời gian, mọi thời đại. Cũng có nhiều người luôn tự hỏi “Tôi có hạnh phúc không?” “Tôi đang sống đúng với chính mình không?” câu trả lời là, hãy soi lại chính bản thân mình, và một điều nữa cần phải ghi nhớ là thời gian rất quan trọng, nó là tài sản quý nhất mà ai cũng có, nhưng không thể mua thêm được. Mỗi ngày qua đi là một ngày đã mất không lấy lại được. Nói như thế có lẽ quý vị đã có câu trả lời là phải sống như thế nào rồi. Đối với cá nhân tôi thì hạnh phúc không nằm ở tương lai hay quá khứ, mà ở việc chúng ta dùng thời gian hiện tại như thế nào! Theo thiện ý của tôi, là sống như thế nào để cuối đời, khi nhìn lại, bạn có thể mỉm cười và nói “mình đã sống trọn vẹn.”
5.Chấp nhận và buông bỏ
Chúng tôi xin trở lại câu hỏi ở phần đầu, là ai cũng hiểu chữ “Vô thường” nhưng không ai tìm ra cho mình một giải pháp hay phương hướng tốt nhất. Có lẽ họ chưa “thấm” đủ trong trái tim. Thậm chí họ không chịu hiểu là trên cõi đời này, người khôn ngoan không phải là người giành được nhiều nhất mà là người biết “khi nào nên giữ, khi nào nên buông” Tôi xin nói thêm “Buông không phải là thua, mà để cho bản thân được tự do, an nhiên tự tại”
- Trở lại vấn đề trên “Nếu biết cuộc sống là vô thường, khổ đau và ngắn ngủi, tại sao con người không tìm cách giải thoát khỏi nó?”
-Điều này nhiều người cho là rất khó để tìm ra sự giải thoát, tại sao? Chúng tôi xin nêu lên một vài yếu tố sau đây để chúng ta suy ngẫm.
*Thứ nhất là do lực kéo của dục vọng và thói quen. Ngay cả khi biết đời là khổ, con người vẫn bị cuốn theo các tham muốn, dục lạc, ảo tưởng, giống như sóng ngầm kéo ngược họ lại.
*Thứ hai. Nhiều người quá ham mê tiền bạc, quyền lực, danh vọng và dính mắc vào tình yêu.
*Thứ ba. Bản chất họ chứa quá nhiều sân si, so sánh, ganh đua.v.v. Điều quan trọng cốt lõi là nó đã ăn sâu vào tiềm thức từ khi còn bé đến lớn. Giống như người đang ngủ mê chỉ có thể nghe tiếng gọi, nhưng chưa đủ tỉnh để bước ra.
Tóm lại, con người không “trốn khỏi cuộc đời”, mà phải sống trong cuộc đời một cách tỉnh thức, để học, để chuyển hóa, để giải thoát. Muốn giải thoát phải biết giác ngộ. Không có định nghĩa duy nhất nào về cuộc sống gọi là “tốt nhất” Mỗi người có một suy nghĩ về giá trị khác nhau. Có người cho rằng sống tốt là sống hạnh phúc; với người khác, cho là nên sống có lợi ích; người khác cho là sống có tự do.v.v. Không có chuẩn mực chung nào để áp dụng được cho tất cả. Con người phải sống để tự tìm hoặc tự tạo ra điều gì đó có ý nghĩa với mình. Theo tôi nên sống trọn vẹn với khoảnh khắc hiện tại là quan trọng và thực tế nhất. Cách tốt nhất, mỗi người nên tìm câu trả lời cho riêng mình với những gì “phù hợp nhất” cho cuộc đời mình. Mặc dù, có sự phức tạp của cảm xúc và hoàn cảnh. Chúng ta có cảm xúc, ký ức, áp lực xã hội, gia đình, văn hóa, bản năng sinh tồn… đó là một lực cản lớn. Tất cả đan xen khiến cho việc chọn lựa “đường lối sống tối ưu” không bao giờ đơn giản.
Sau hết.
Chúng tôi chấm dứt bài viết này theo quan niệm “rất riêng” của tôi là làm sao “Giải thoát khỏi đau khổ” đó là con đường tìm đến “Giác ngộ”. Có lẽ nhiều người đã biết, đã đọc và hiểu về lý thuyết đó trong sách Phật, nhưng họ thiếu phần thực hành và quyết tâm. Như đã nói trên con người bị trói buộc của tham, sân, si, từng ngày, từng giờ trong cuộc sống. Nó chính là những yếu tố đã gây ra đau khổ cho con người. Nếu chúng ta Giác ngộ và hiểu được vô thường thì không còn bị dục vọng, sự sân giận, hay sợ hãi chi phối nữa. Giác ngộ là phương thuốc chữa lành cho cuộc sống. Tôi thích nhất câu thơ của Nguyễn Trải “Giác lai vạn sự tổng thành hư”. (Tỉnh ra vạn sự cũng là không).
Chúc quý bằng hữu và quý độc giả một ngày bình an và hạnh phúc.
Linh Vũ