CẢM ƠN BS NGUYỄN XUÂN QUANG PHẦN CUỐI CỦA BÀI VIẾT THUNG LŨNG TỬ THẦN.
KỲ TỚI LINH VŨ SẼ GỬI ĐẾN VỚI QUÝ VỊ NHỮNG BÀI VIẾT VỀ KỲ QUAN THIÊN NHIÊN VÀ NHÂN TẠO.
MƯƠI ĐIỀU VỀ CÔNG VIÊN QUỐC GIA THUNG LŨNG TỬ THẦN (DEATH VALLEY NATIONAL PARK).
(Phần 3 và hết)
HỐ QUỈ THẦN (Devils Hole)
Nguyễn Xuân Quang.
Hố Quỉ Thần thuộc về Công Viên Quốc Gia Thung Lũng Tử Thần nhưng nằm bên ngoài vòng đai công viên, nằm cách xa Thung Lũng Tử Thần, lọt hẳn trong tiểu bang Nevada, ở tại Ash Meadows, Nơi Trú Ẩn Đời Sống Hoang Dã Quốc Gia (Ash Meadows, National Wildlife Refuge).
Hố Tử Thần được Dịch Vụ Công Viên Quốc Gia điều hành trong khi Ash Meadows, Nơi Trú Ẩn Đời Sống Hoang Dã Quốc Gia do Phân Khu Chim Thú Săn Bắn và Cá (Game & Fish Department) quản trị.
Trước khi viếng Hố Quỉ Thần, thuận đường chúng tôi ghé thăm Nhà Hát Opera Amargosa.
Amargosa Opera House.
Nhà hát nằm ở chỗ Giao Lộ Thung Lũng Tử Thần (Death Valley Junction).
Nhà hát do nữ tài tử, vũ nhân, vũ sư và họa sĩ Marta Becket tạo dựng lên, thường được biết dưới tên Amargosa (Tây Ban Nha ngữ có nghĩa là “Đắng”) ở một cộng đồng nhỏ bé biệt lập thuộc Quận Hạt Inyo, California trong Sa Mạc Mojave, tại giao điểm của Bang Lộ 190 và 127 trong Thung Lũng Amargosa và ngay phía đông của Công Viên Quốc Gia Thung Lũng Tử Thần.
Bà vốn là một vũ công trong đoàn vũ ballet Radio City Music Hall và trên sân khấu Broadway, xuất hiện trong Show Boat, A Tree Grows in Brooklyn và Wonderful Town. Bà đã từng đoạt Giải Emmy 2003 của nhà làm phim Curt Apduhan cộng với nhiều giải khác nữa.
Về sau vì một lý do thầm kín nào đó, với tinh thần nghệ sĩ phoáng khoáng, vị nghệ thuật, bà từ giã các sân khấu lớn, đời sống phố thị trở thành người làm show độc diễn đi trình diễn khắp nước Mỹ ở các rạp hát nhỏ và các hội trường trường học.
Năm 1962, vì bị xẹp lốp xe tại đây bà khám phá ra rạp hát ở Death Valley Junction này và quyết định dừng chân tại chốn hẻo lánh, heo hút sa mạc này. Cộng đồng ở đây lúc đó chỉ có dưới 20 người. Không tiệm ăn. Không cây xăng.
Nhà hát này vốn là một phòng hội, giải trí và dùng làm các dịch vụ khác cho khách và nhân viên của công ty Pacific Coast Borax Company. Ngoài nhà hát khu này còn có nhà trọ (hotel) cho khách của công ty, bệnh xá và nhà xác cho công nhân của hãng. Bà mướn phòng hội và đổi tên thành Amargosa Opera House. Bà tự tay trang trí, vẽ các tranh tường.
Tranh tường tự họa của Marta Becket.
Bà đã độc diễn tại đây hơn bốn thập niên hàng đêm. Những đêm trong tuần không có khán giả bà trình diễn cho chính mình và cho những ‘khán giả ma’do chính tay bà vẽ lên tường.
(nguồn: kcet.org)
(nguồn: travelnevada.com)
Bên trong nhà hát với khán giả ma do Marta Becket tự tay vẽ.
Nhờ báo Life viết về bà, một số danh nhân khắp thế giới biết tới bà và đã tới đây xem bà trình diễn.
Tiền thu được dùng trang trải chi phí cho nhà hát và giúp cộng đồng địa phương.
Khi lớn tuổi, ngoài tám mươi, bà bỏ nhẩy múa mà chỉ trình diễn ‘ngồi’ hàng tuần The Sitting Down Show.
Show cuối cùng của bà ngày 12 tháng 2, 2012.
Bia mừng sinh nhật 90 và 50 năm trình diễn tại đây của bà Marta Becket (ảnh của tác giả).
Bà mất ngày 30 tháng 01, 2017 tại Death Valley Junction, California, thọ 92 tuổi.
Tuy nhiên bà vẫn còn sống mãi mãi tại nhà hát này như ý muốn của mình, như thấy qua bức tranh tường ở đây của bà. Trong tranh hồn bà nhẩy múa và bay lượn vòng quanh phế tích hoang tàn đổ nát của nhà hát này.
Tranh tường của Marta Becket với hồn bà bay lượn trên khu nhà hát hoang tàn đổ nát.
Hotel ở đây ngày nay nổi tiếng là có ma! Được xếp vào một trong mười nơi có ma ám nhất Hoa Kỳ.
Tác phẩm của bà: Tự Ký To Dance on Sands: The Life and Art of Death Valley (Nhẩy Trên Cát: Đời Sống và Nghệ Thuật của Thung Lũng Tử Thần) do Ginger Mikkelsen Meurer sửa bản thảo, xuất bản năm 2007.
Marta Becket một nghệ sĩ của sa mạc, nóng bỏng của Thung Lũng Tử Thần. Đêm đêm ca hát nhẩy múa cùng trời đất hoang liêu. Tiếng hát bà được gió cát sa mạc đưa lên tận trời, tận không gian, vũ trụ. Bà nhẩy múa hát cho nghệ thuật. Bà hát cho mình. Bà hát cho các sinh vật, các sinh linh, thần linh, thánh thần và quỉ thần của Thung Lũng Tử Thần…
Tôi yêu quí bà vì mình có điểm giống bà. Hơn bốn mươi năm, ngày đêm ngồi gõ trống đồng Đông Sơn cho chính mình, cho hồn người cổ Việt Đông Sơn, cho tổ tiên Bách Việt, cho Người Việt Mặt Trời Thái Dương … trên đà tuyệt chủng,
- Hố Quỉ Thần (Devils Hole).
Hố Quỉ Thần không xa Nhà Hát Amargosa bao nhiêu.
Như đã nói ở trên Hố Quỉ Thần nằm ngoài vòng đại Công Viên Quốc Gia Thung Lũng Tử Thần tại Ash Meadows, Nơi Trú Ẩn Đời Sống Hoang Dã (National Wildlife Refuge) nằm lọt trong lòng tiểu bang Nevada.
Có lẽ đối với nhiều người sau một chặng đường dài tới đây sẽ thất vọng, chỉ là một lỗ sâu có gì khác đâu?
Đây là một ‘ao’ nước địa nhiệt nằm trong hang đá vôi ở Sa mạc Amargosa trong Thung Lũng Amargosa, Nevada, phía đông Răng Amargosa và Núi Mai Táng của Thung Lũng Tử Thần. Nhiệt độ nước luôn luôn là 91 °F (33 °C).
Hố ăn thông với một hang sâu ít nhất là 130 m chia ra nhiều nhánh. Theo các nhà địa chất học hố được thành hình vào khoảng 500.000 năm trước.
Về tên Hố Tử Thần có người cho rằng nó có thể liên quan với người bản địa, thổ dân Paiute. Người Paiute cũng như các tộc người khác thờ đa thần trong đó có thần nước. Hiển nhiên các tộc sống trong sa mạc nước là sự sống, là thần linh và nước trong các hang sâu là quỉ thần. Họ thường cấm con cái tắm ở các hang sâu vì sợ quỉ thần bắt mất mạng. Những hố nước loại cenote này đôi khi được coi là thần linh và được cúng tế bằng sự hiến sinh người. Dĩ nhiên đối với người Paiute hố nước này là nơi linh thiêng, nới có thần linh, thánh thần và cả quỉ thần.
Rồi tới thời theo vũ trụ giáo, nước được coi là hạ thế gồm phần nước màu sáng, mầu xanh là tầng nước có ánh sáng chiếu tới, là nước cõi dương, nước thái dương và nước mầu đen ở dưới sâu nơi không có ánh sáng chiếu tới là nước thái âm, nước cõi âm, trong tôn giáo sau này là phần nước địa ngục. Lạc Long Quân có khuôn mặt nước thái dương là thần biển và khuôn mặt nước đen thái âm là chúa tể cõi âm nên có thủy phủ ở Vịnh Hạ Long.
Đây có thể đã vô hình chung là nguồn cội xa thăm thẳm khiến tên Hố Quỉ Thần ra đời.
Miệng Hố Quỉ Thần (ảnh của tác giả).
Và như một điềm báo trước, Hố Quỉ Thần đã là nơi cướp đi sinh mạng hai con người gần đây.
Ngày xưa hố để lộ thiên nhưng hiện nay rào kín trong lồng sắt và chấn song sắt vì một biến cổ chết người đã xẩy ra. Có bốn thanh niên đã lén xuống hố lặn thám hiểm. Kết quả hai người mất tích.
Chính quyền nhờ tới một chuyên viên lặn trong các hang động lừng danh là Jim Houtz và đội cứu hóa lặn xuống tìm nhưng không thấy xác mà chỉ tỉm thấy mặt nạ, ống thở nổi trong hố nước.
Ông Houtz vốn làm việc trong lực lượng tầu ngầm Hoa Kỳ, trong đội phá hủy dưới nước, tiền thân của Lực Lương Người Nhái sau này. Ông là người đầu tiên lặn xuống thám hiểm ở Hố Quỉ Thần này và đã phá vỡ nhiều kỷ lục về lặn trong hang động. Ông đã phá kỷ lục lặn sâu nhất của Jacques Cousteau. Ông cố gắng nhiều lần lặn sâu thêm nữa để tìm đáy hồ nước trong hang này nhưng không tài nào thấy được đáy và chịu không nổi độ quá sâu nên đành bỏ cuộc và ông đành đặt tên ao hồ nước này là ‘Biển’ hay ‘Hồ Vô Cùng Tận” (Infinity), không đáy.
(ảnh của tác giả).
(Travelnevada.com).
Bên trong Hố Quỉ Thần.
Có thể ở dưới đáy biển hồ này có rất nhiều bộ xương người, trong đó có thể có cả các bộ xương của thổ dân đã bị làm vật hiến sinh, tế thần, tế quỉ thần.
Nếu ở phương Đông như ở Việt Nam có lẽ gọi Hố Quỉ Thần này là đường xuống âm phủ.
Vì thế độ sâu thực sự của hố chưa biết rõ và sàn hang chưa được vẽ bản đồ.
Có người cho rằng hồ nước ở hang này có thể ăn thông với biển hay với hệ thống nước ngầm ở các vùng quốc gia xa xôi khác. Vì vậy trong biển hố này có sóng thần sa mạc.
Sóng Thần (Tsunami) Sa Mạc.
Hồ nước trong hang này thường ghi nhận những chấn động của những trận động đất ở những vùng xa xôi muôn dặm như ở Nhật Bản, Nam Dương, Mexico và Chile. Chấn động tạo ra các sóng thần cỡ nhỏ. Ví dụ trận động đất 7.4 ở Oaxaca, Mexico, cách xa khoảng 2.000 miles vào ngày 20 tháng 3 năm 2012 đã tạo ra những con sóng cao 4 bộ (feet) ở đây.
.Cá Cún (pupfish, Cyprinodon diabolis), Loài Cá Hiếm Thấy Nhất Trên Thế Giới.
Cá Cún.
Hố Quỉ Thần là nơi có một tộc cá trên đà tuyệt chủng mang tên là Devils Hole pupfish.
Như đã nói ở trên cá được gọi là pupfish vì cá nô đùa, nhẩy nhót tung tăng nhất là vào mùa giao phối như chó con (puppies). Tôi gọi là Cá Cún.
Cá sống còn ở đây mặc dầu nước nóng và thiếu oxygen khoảng từ 10,000 tới 12,000 năm, lâu hơn bất kỳ loại cá nào khác ở Thung Lũng Tử Thần, kể cả loài bà con gần nhất là loài pupfish Ash Meadows Amargosa. Hố Quỉ Thần có lẽ là chỗ ở nhỏ nhất của loài động vật có xương sống này. Loài này được coi là loài hiếm thấy nhất trên thế giới. Khác với các loài cá Cún khác, cá ở đây nhỏ con hơn, hiền hòa hơn và hiếm muộn hơn. Không rõ là do di truyền tính hay do ngoại cảnh, môi sinh.
Các loài cá Cún khác nhau ở các nơi khác nhau. Cá Cún Hố Quỉ Thần nhỏ con nhất (góc trên phải) ảnh của tác giả).
Con đực thường phát quang mầu xanh lơ đậm trong khi con cái mầu ô-liu (olive).
Có khoảng dưới 200 con vào năm 2005. Di truyền học cho thấy cá có tuổi bằng tuổi của Hố Quỉ Thần khoảng 60.000 ngàn năm trước.
Sự bảo vệ cá đã đưa đến nhiều tranh tụng với chủ nhân đất trong vùng. Các vùng nông trại lân cận đào giếng lấy nước trồng trọt có lần đã làm cạn hồ nước ngầm dưới đất ở Hố Quỉ Thần gây nguy hiểm cho loài cá này. Cuối cùng sự bảo vệ cá đã chiến thắng. Cá Cún đã dành được quyền sống còn. Đào giếng lấy nước trồng trọt bị cấm hay bị giới hạn theo mùa.
Tuy vậy số cá càng ngày càng giảm sút. Nghi là có thể bị các vi sinh vật khác ăn trứng cá.
TRUNG TÂM TRÚ ẨN ĐỜI SỐNG HOANG DÃ ASH MEADOWS.
Loài cá Cún trên đà tuyệt chủng này cũng đóng góp một yếu tố đáng kể trong sự thành hình của Trung Tâm Trú Ẩn Đời Sống Hoang Dã Ash Meadows.
Cá Cún Ash Meadows (ảnh của tác giả).
Trước tiên hãy ghé vào Trung Tâm Khách Viếng Thăm Ash Meadows.
Trung tâm cung cấp tất cả các thông tin về mọi lãnh vực của vùng Trú Ẩn Đời Sống Hoang Dã Meadows .
Đây là vùng sa mạc cao có những ốc đảo (oases) do các dòng suối tạo thành.
Đây cũng là vùng đất tổ thiêng liêng của Thổ Dân Timbisha, nhánh Paiute Phương Nam của đại tộc Shoshone. Trong sa mạc ở bất cư nơi nào có nước thì đó là đất nước, là Nước (Nation), lãnh thổ của một tộc thổ dân.
Như đã nói ở trên người Timbisha là tộc Da Đỏ chính thống, một thứ Xích Quì của Kì Dương ở Bắc Mỹ.
Vào khoảng thập niên 60 các nhả thủy-địa chất học (hydrogeologists) nhận thấy đây là vùng không giống nơi nào khác trên trái đất và vào năm 1966 khi loài cá pupfish Hố Quỉ Thần được xếp vào hàng đầu trong bảng bảo vệ đã giúp trung tâm này ra đời.
Đi theo đường sàn gỗ trên mặt đất muối khô của biển tiền sử một thời bao phủ Thung Lũng Tử Thần và Ash Meadow, như một ảo ảnh trong sa mạc, đột nhiên hiện ra một con suối trong vắt như pha lê gọi là Suối Pha Lê Crystal Spring.
Suối Pha Lê trong vắt thấy rõ đáy mồn một (ảnh của tác giả).
Thỉnh thoảng suối tạo thành các ao ốc đảo nhỏ.
Một ao ốc đảo nhỏ nước trong xanh pha lê (ảnh của tác giả).
Những dòng suối nước ấm này được nuôi dưỡng bởi các nguồn, các mạch nước ngầm gọi là nước địa khai (fossil water) (xin mở một dấu ngoặc ở đây: ở Việt Nam hiện dịch fossil là hóa thạch, không hoàn chỉnh như thấy ở đây không thể nói là nước hóa thạch được). Nhiều nhà địa chất học cho rằng nước do tuyết tan ở các ngọn núi lân cận vào thời Pleistocene trên 10.000 năm trước. Nước thấm chầm chậm vào đá vôi hóa kiềm, kết tụ lại thành những túi nước giống như các túi dầu đá (dầu khoáng chất, dầu hỏa, petroleum).
Những túi nước địa khai (ảnh của tác giả).
Những túi nước địa khai, nước từ đá (Warer Rock), nước từ khoáng thạch này giống như các túi dầu hỏa (dầu đá, dầu khoáng thạch, petroleum) nếu có khe nứt ăn lên mặt đất, sức ép làm cho nước rò dỉ hay phun lên thành lạch, suối. Còn không phải đào giếng như đào giếng dầu hỏa mới lấy được nước gọi là giếng artesian wells.
Ngoài loài cá pupfish Ash Meadows còn có 25 loài cây cỏ và thú vật bản địa khác đã sống nương náu tại đây.
Một con tôm crayfish đỏ sống ở Suối Pha Lê Crystal Spring nước ấm (ảnh của tác giả).
Loài tôm này là một trong những tên sát hại loài cá Cún Ash Medows vì chúng ăn cá và trứng cá Cún. Một trong những kẻ nằm trong danh sách tội phạm sát thủ cần lùng bắt chết chứ không sống:
Wanted Dead Not Alive Red Swamp Crayfish (ảnh của tác giả).
….