“Tại sao con người đều ham tiền?”
Tôi vừa đọc trên face book có một số người nói về chữ “tiền” trong cuộc sống đời thường. Hôm nay tôi muốn chia sẻ một vài điều với các bằng hữu xa gần trong những ngày cuối tuần. Câu hỏi được đặt ra là “Tại sao con người đều ham tiền?” đây là một câu hỏi sâu sắc, chạm đến tâm lý, xã hội và cả bản chất sinh tồn của con người.
- Tiền là gì?
Tiền không chỉ là giấy bạc hay con số ngân hàng nó là vật để trao đổi (barter) trong mọi xã hội. Chúng ta đi ngược thời gian từ thời cỗ đại hình thức này bắt đầu là sự trao đổi của đôi bên ví dụ người có gạo sẽ trao đổi với người có cá… (tức là tôi cần cái của bạn và bạn cần cái của tôi có) Nhưng thời gian sau này vì sự phát triển của con người và nhu cầu mở rộng toàn cầu với nền kinh tế lớn rộng, phức tạp. Cho nên con người mới dùng hình thức tiền tệ để trao đổi với nhau vừa nhanh chóng vừa thuận lợi, tiết kiệm thời gian và công sức. Đó lá lý do tiền được phát minh để giải quyết những khó khăn của việc trao đổi trực tiếp, tiền đã trở thành đơn vị đo lường có giá trị chung cho con người và mọi quốc gia đồng thời nó còn có giá trị tích lũy cho con người tiết kiệm thời gian và công sức.
- Tiền gắn liền với sự sống của con người.
Trong xã hội hiện đại, tiền là công cụ đổi lấy rất nhiều thứ với nhau từ cá nhân đến cấp quốc gia như: Nhu yếu phẩm, như thức ăn, nước uống, nhà ở, y tế, giáo dục, bệnh tật, thất nghiệp, máy móc, phương tiện di chuyển, cứu đoái, tín dụng, vũ khí, khoa học hay những biến cố bất thường của thiên tai.v.v. Cho bất kỳ họ là người nghèo, giàu, người quyền lực, tu hành…tất cả đều phải cần tiền vì không có tiền, con người khó tồn tại. Lý do tại sao tiền quan trọng như vậy:
** Vì khi có tiền con người có nhiều sự chon lựa hơn. Ví dụ chọn nơi sinh sống, cách sống, công việc, thậm chí cả mối quan hệ từ gia đình xã hội, bằng hữu, tình cảm, tình yêu, công việc kinh doanh.v.v. Tiền làm cho con người có cảm giác kiểm soát được số phận của mình, giảm sự lo lắng buồn phiền…
** Tiền liên quan đến địa vị và giá trị trong cuộc sống. Những người có tiền thường có nhiều sự kính nể trong xã hội, vì sự thành đạt của họ. Điều thực tế là những người có tiền đều có nhiều sự liên quan đến địa vị và giá trị trong xã hôi. Tiền giúp định giá mọi thứ bằng một thước đo chung. Một ví dụ rõ ràng nhất nếu chúng ta so sánh giá trị của một chiếc máy điện thoại với một bữa ăn, hay lương của những người lao động và các ngành nghề khác nhau.v.v. Bạn sẽ có cái nhìn rõ ràng thực tế hơn.
Bây giờ, chúng ta thử nghĩ xem những người có tiền và người nghèo có điểm nào khác nhau. Ví dụ như người có tiền họ có khả năng để theo đuổi đam mê của họ, họ có thể nghỉ ngơi, du lịch, sáng tạo ngay cả thưởng thức những món ăn cao lương mỹ vị, những phương tiện tốt nhất cho đời sống, những món đồ đắt tiền.v.v. Những người ít tiền buộc phải chấp nhận lối sống gò bó hoặc phải làm việc nặng nhọc vì sự sinh tồn chứ thật tình họ đâu có mong muốn hay xem đó là sở thích của họ.
Nói như vậy có nhiều cho rằng tiền đâu có quan trọng đển như vậy ! Thật ra sự ham muốn này chính là bản năng tự nhiên của con người. Con người vốn có xu hướng luôn mong muốn có nhiều hơn trên rất nhiều phương diện từ tình cảm, quyền lực. kiến thức.v.v. Mặc dù, trên lý thuyết nhiều người lý luận nghe rất hay nhưng thực tế đều ngược lại, sự thật tiền là sự đo lường, là cụ thể để thỏa mãn bản năng. Chúng ta thử nghĩ xem với xã hội hôm nay con người có rất nhiều nhu cầu để được hạnh phúc, thành công và được nhiều người kinh nễ, cho nên con người luôn suy nghĩ càng có nhiều tiền càng tốt…
Nói chung, không phải ai cũng “ham tiền” theo nghĩa tiêu cực, mà phần lớn mọi người xem tiền là phương tiện để đạt được sự an toàn, tự do và hạnh phúc. Tuy nhiên, mọi việc trong cuộc sống không hẳn tuyệt đối bị ảnh hưởng bởi tiền. Vì có nhiều vấn đề không nằm ở tiền, mà là ở cách chúng ta nhìn nhận và sử dụng nó hợp lý hợp thời.
- Nếu con người không tham tiền thì sao?
– Nói theo các tích cực người không tham tiền thì bớt đi sự bất công và bốc lột, tham nhũng, lừa đảo và ít sự mưu cầu lợi ích cá nhân từ người khác bằng mọi cách.
– Nhất là khoảng cách giàu nghèo có thể được thu hẹp lại.
– Con người có thể siêng năng làm việc, cuộc sống của họ có nhiều ý nghĩa hơn và mang nhiều lợi ích cho cộng đồng.
– Nhất là các công việc như nhà giáo, cấp lãnh đạo, người làm nghệ thuật, khoa học kỹ thuật.v.v. Họ có thể được đề cao và được nhiều người tin tưởng hơn nếu họ không bị chi phối bởi lợi nhuận về (tiền bạc). Vì họ ít bị áp lực về vật chất, hay chạy đua để kiếm tiền làm giàu quên cả tư cách của con người. Bản chất tham tiền thường bị vướng vào phạm tội.
Tuy nhiên, ham tiền không tuyệt đối là điều xấu, nó là hệ quả tự nhiên của bản năng sinh tồn của con người và sự vận hành xã hội. Cho nên, người ta thường nhìn vào cách tham tiền ở mức độ nào và cách thức thể hiện sự ham tiền như thế nào. Nhiều người lý luận rằng không phải mọi vấn đề từ tiền mà ra, nó thật sự do cách suy nghĩ của con người xem tiền là công cụ, là mục tiêu tối thượng của cuộc sống. Bởi thế, nhiều người thường nhắc nhỡ: Phải biết “đủ, “biết chia sẻ” và dùng tiền như một phương tiện chứ không phải là mục tiêu duy nhất của cuộc sống. Nếu suy nghĩ như cách đó thì đời sống sẽ được cân bằng, vững bền và hạnh phúc hơn. Tiền không thể thay thế tình cảm, sức khỏe hay ý nghĩa sống.
- Nếu thế giới này không có tiền thì sao?
Nếu con người không còn dùng tiền là phương tiện trao đổi hay nói một cách khác tức là tiền không tồn tại, không có hệ thống thay thế trong thế giới loài người để làm phương tiện trao đổi thì xã hội sẽ ra sao? Tất nhiên, nó trở lại thời kỳ đồ đá (Paleolithic). Điều này sẽ dẫn đến rất nhiều trở ngại từ cấu trúc kinh tế, xã hội…Và cả tâm lý con người cùng mối quan hệ giữa người với người thì lúc đó sẽ như thế nào. Trong lịch sử, tiền ra đời không vì lòng tham, mà vì sự tiện lợi và cần thiết để xã hội phát triển trên quy mô rộng lớn. Nếu nhìn từ góc độ triết học và tôn giáo, tiền không còn là công cụ trao đổi, mà trở thành biểu tượng cho tham vọng, dục vọng, và mối quan hệ giữa con người với vật chất, với bản ngã, với cái thiện và cái ác.
- Nhìn ở góc độ Triết học và Tôn giáo thì sao
-Theo như Phật giáo thì tiền là vô thường, là nguồn gốc khổ đau nếu dính mắc. Sự thật tiền không xấu nhưng lòng tham tiền là một trong “tam độc” (Tham – Sân – Si) gây ra đau khổ. Chấp vào tiền khiến tâm bị hổn loạn, mất chánh niệm, đánh mất sự tự tại. Đức Phật có nói. “Giàu sang không làm con người đau khổ, mà chính là sự dính mắc vào giàu sang.” Phật giáo chủ trương phải tìm đến trạng thái vô ngã – vô sở hữu không còn bám víu vào bất kỳ thứ gì.
-Theo Thiên Chúa giáo thì: “Tiền là cội rễ của mọi điều ác” Trong Kinh Thánh có dạy rằng: Tiền bạc có thể xúi giục con người sa ngã nếu không tỉnh thức. Tuy nhiên, tiền không xấu, chỉ khi tình yêu dành cho tiền vượt lên trên tình yêu Thiên Chúa và tha nhân thì mới là vấn đề.
– Hồi giáo: Islam cho phép kiếm tiền, nhưng nhấn mạnh sự chia sẻ tài sản cho người nghèo (Zakat). Hay tiền không phải dùng để khoe mẽ hay tích trữ, mà để phục vụ cộng đồng và làm điều thiện.
Tóm lại. Theo quan niệm của nhiều người cho rằng. Một người không cần tiền có thể là người tự do nhất, nếu họ thật sự tự tại, không dính mắc, và không làm khổ người khác. Nhưng người không có tiền họ luôn cầu mong, lo lắng và phụ thuộc vào nhiều thứ thì vẫn bị ràng buộc sâu sắc vào mọi rắc rối của cõi đời. Nên nhớ và tâm niệm, mặc dù tiền rất hữu ích, nhưng không phải là cứu cánh. Nó chỉ là phương tiện trung gian giúp con người và xã hội trao đổi, đo lường, lưu trử, phân phối mọi trị giá một cách hiểu quả. Con người muốn có chút binh an, tự tại nên suy nghĩ là tiền chỉ là phương tiện phục vụ cho con người chứ đừng để nó tạo con người thành nô lệ của nó. Tiền không phải là bản chất của hạnh phúc. Nhưng con người luôn ham tiền vì lý trí không đủ sức thắng được bản năng, nỗi sợ và dục vọng. Chúc các bằng hữu bình an và cuối tuần vui vẻ.
Linh Vũ