DƯỚI BÓNG MÁT CÂY KÈ SA MẠC NAM CALI (PHẦN 1: PALM SPRINGS).
DƯỚI BÓNG MÁT CÂY KÈ SA MẠC NAM CALI.
(Phần 1: Palm Springs)
Nguyễn Xuân Quang.
Cây kè (palm) họ nhà Cau (Arecaceae), có nhiều loại: kè cột (thân thẳng như cây cột), kè bụi hay kè dây leo (mây, rattan). Nổi tiếng nhất là: kè mọc vùng khí hậu nóng (chà là), dừa và kè dầu (oil palm).
Cây kè quạt (fan palm) bản địa Cali (ảnh của tác giả).
Ấn-Âu ngữ gọi loại cây này là palm là gọi theo hình lá xòe ra như bàn tay. Theo tín ngưỡng là Bàn Tay của Thượng Đế hay của Chúa. Nguyên gốc nghĩa ngữ palm có pal- biến âm với Việt ngữ bàn, bằng chỉ phần mặt bằng, lòng bàn tay của tay. Trong khi Việt ngữ gọi là kè hay cọ.
Việt ngữ kè, cọ là gọi theo thân cây này không có cành, nhánh trông như một cây cột, một cây cọc, cây kẻ. Kè là kẻ (thước kẻ) là ke, là que. Cây cọc cắm bên bờ nước cũng gọi là kè (về sau thay cọc bằng đá gọi là kè đá). Kè biến âm mẹ con với cừ. Cừ đồng nghĩa với kè cũng là cây cọc, cây kè đóng bên bờ nước. Cừ ruột thịt với Chử. Chử Đồng Từ là cậu con trai (có cọc) sống bên bờ nước (dân chài) con của ông Chử Vân (Mây) sống ở Chử Xá (Làng Ven Bờ Nước). Dân chài, dân tộc Nước ngày xưa thường ở trần truồng… thấy rõ trên trống đồng Đông Sơn.
Cọ, cừ, chử biến âm với kè theo kiểu cò kè. Ngày xưa dùng cây que, thẻ quẻ làm tiền nên khi trả giá mới có câu ‘cò kè bớt một thêm hai’.
Ta có kè = cọ = cừ. Cọ là cây cọc. Cây cọ của họa sĩ vẽ tranh giống hình cây kè, cây cọ.
……
Kè sa mạc là một loại cây tiêu biểu của sa mạc xanh, mọc ở những ốc đảo, nơi có một nguồn nước là chỗ cư ngụ của sinh vật trong đó có con người sống trong sa mạc. Nơi nào trong sa mạc có kè mọc được là nơi có sự sống.
Tương tự dừa là cây biểu tượng của một bờ nước thường thấy mọc bên một dòng sông, vùng duyên hải, hải đảo.
Dọc theo dòng lịch sử, kè đóng một vài trò quan trong trong đời sống con người như dùng làm thực phẩm, làm nhà, vật dụng, trồng làm vườn cảnh, công viên…
Trong quá khứ kè là biểu tượng của phồn thực, hòa bình và chiến thắng. Ngày nay kè là biểu tượng cho vùng nhiệt đới (tropics) và du lịch.
Vì thế vùng sa mạc Nam Cali có những vùng cây kè nổi tiếng như Palm Springs, Palm Desert, Twenty-Nine Palms, Thousand Palm Preserve… Một vài địa danh mang tên Kè này là những hang ổ và sân chơi của các vương quyền như tổng thống, các nhà ãnh đạo chính trị, của các minh tinh màn bạc, của các nghệ sĩ tên tuổi, của các đại gia, tài phiệt và của các con chim trốn tuyết từ Miền Đông Hoa Kỳ, Canada… Gần đây là nơi sống lúc nghỉ hưu hay dưỡng bệnh (như bệnh thấp khớp không chịu được khí hậu lạnh) lúc tuổi già…
Mùa xuân năm nay chúng tôi đi chơi một vòng các vùng kè sa mạc Nam Cali này. Nhiều nơi chúng tôi đã ghé qua nhiều lần.
PALM SPRINGS
Tượng Forever Marilyn (Marilyn Muôn Năm) ở Palm Springs của Seward Johnson.
(xem dưới ở phần Công Viên).
Palm Springs (tiếng thổ dân Cahuilla: Sé-che /Se-Khi/ Nước Nóng) là một thành phố tĩnh dưỡng sa mạc ở Quận Riverside, Cali, USA, nằm sát bên Quận Cam trong Thung Lũng Coachella của Sa Mạc Colorado. Lái xe từ nhà chúng tôi ở Anaheim (Disneyland) tới Palm Springs trên dưới 2 tiếng đồng hồ (tùy theo tình trạng giao thông).
Hơn 10% của tỉnh Palm Springs thuộc Vùng Tập Trung của Nhóm Thổ Dân Agua Caliente (Nước Nóng) tộc Cahuilla, một tộc thổ dân đông nhất Cali.
Dân số Palm Springs khoảng 44.575 (2020) nhưng về mùa đông với đàn chim trốn tuyết, dân số Palm Springs tăng lên gấp ba lần vào giữa tháng 11 và tháng 3.
Palm Springs nổi tiếng về Kiên Trúc Tân Kỳ Giữa-Thế Kỷ (Mid-Century Modern), các yếu tố trang hoàng, nghệ thuật, cảnh văn hóa và các hoạt động giải trí…
Vài Dòng Về Lịch Sử.
Thổ Dân Bản Địa
Con người định cư tại đây đầu tiên là người Cahuilla vào khoảng 2.000 năm trước đây.
Họ nói tiếng Ivilyyuat thuộc tộc ngôn ngữ Uto-Aztecan. Họ ở đây đông vì có nước và bóng mát rừng kè. Có suối nước nóng dùng vào mùa đông.
Nhiều chữ khắc trên đá (petroglyphs) có thể thấy ở Tahquitz, Chino và Indian Canyons. Chữ khắc trên đá, hình ngữ (pictograhs), lỗ cối thấy ở Andreas Canyon.
Khu Tập Trung Aqua Caliente được thành lập năm 1876. Phần Phố Chính (Downtown) hiện nay của Palm Springs là của thổ dân cho thuê dài hạn và vì ở bên cạnh một cộng đồng da trắng thượng lưu nên bộ tộc này là một bộ tộc giầu có nhất trong các thổ dân sống ở Cali.
Tên thổ dân đầu tiên của Palm Spring là “Se-Khi” (boiling water) (Tiếng Tây Ban Nha ngữ sau này dịch là Agua Caliente).
-Những Nhà Khai Phá Mexico.
Vào lúc Mexico dành độc lập, những nhà khai phá tiên phong Mexico đã tìm thấy vùng suối nước nóng Aqua Caliente (Palm Springs). Sau trận chiến Hoa Kỳ-Mễ phần đất này trao cho Hoa Kỳ.
. Người Âu châu.
Người Âu châu tới Palm Springs vào thế kỷ 19.
Tên Palm Spring được thấy đầu tiên trên bản đồ dùng đầu tiên vào năm 1853. Như đã nói ở trên từ Palm có nghĩa là lòng bàn tay.
Giống kè palm trong các tên ở Cali chỉ loài kè quạt (fan palms, Washingtonia filifera) bản địa ở Cali. Các tên khác là “Palmetto Spring” and “Big Palm Springs”.
. Phát Triển Thành Khu Tĩnh Dưỡng (Resort) Thế Kỷ 20.
Nhờ bóng mát của cây kè, Palm Springs thu hút các con chim già trốn tuyết giầu có, sau đó là giới vương giả, tài tử màn bạc (Palm Springs gần Hollywood)…
Như đã nói ở trên Palm Springs trở thành Hang Ổ kín đáo, hẻo lánh và Sân Chơi thượng lưu của giới danh gia vọng tộc, vương quyền…
Các tài tử Hollywood lập các khu riêng xây nhà, dinh thự ở Warm Sands, The Mesa, Historic Tennis Club neighborhoods… ở các vùng Movie Colony, Tahquitz River Estates và Las Palmas.
Palm Springs Thời Thế Chiến Thứ II.
Palm Springs và vùng Thung Lũng Coachelle là một trung tâm huấn luyện quân sự tác chiến trong sa mạc và là một hậu cứ, hậu cần thời Thế Chiến Thứ II.
.Phi trường nhỏ dân sự mở mang thành một phi trường quân sự. Ngày nay phi trường Palm Springs là một phi trường quốc tế dùng cho toàn vùng sa mạc Nam Cali.
.Bệnh Viện Torney General Hospital ở đây trong thời Thế Chiến Thứ II chữa 1.900 bệnh nhân.
.Trung Tâm Huấn Luyện Chiến Xa Tác Chiến Trong Sa Mạc của Đại Tướng Patton bao gồm toàn vùng thung lũng với bộ chỉ huy đóng tại Camp Young tại Đỉnh Chiriaco (xem dưới).
.Trung tâm Quân Cụ tại Palm Desert hiện nay.
….
Palm Spings Sau Thế Chiến Thứ II.
Sau chiến tranh, các kiến trúc tân kỳ nở rộ. Đặc biệt các nhà có mái gấp, các nhà quay tròn để tránh ánh nắng chói lóa…
Palm Springs trở thành một nơi tĩnh dưỡng thượng lưu như đã nói ở trên.
Du lịch là yếu tố chính của kinh tế Palm Springs. Gần 2 triệu người thăm mỗi năm. Thành phố có hơn 130 hotels không kể Bed và Breakfast, hơn trăm tiệm ăn… Dĩ nhiên không thể thiếu sòng bài, quán bar người lớn…
. Palm Springs Tôn Vinh Dị Biệt (Diversity).
Cerebrating Diversity (ảnh của tác giả).
Một trong những nét đặc thù nhất của Palm Springs là tôn vinh Dị Biệt. Có lẽ một phần lớn do ảnh hưởng của Hollywood.
Palm Springs với chủ nghĩa phóng đãng tôn vinh Dị Biệt. Tôn vinh dị biệt rất đa diện: về mầu da, sắc tộc, tôn giáo, tín ngưỡng, tiếng tăm, danh vọng, tiền của, sức khỏe và tình dục.
Đặc biệt là dị biệt tình dục. Chấp nhận mọi dị biệt về tình dục: tình dục cởi mở, phóng khoáng: đa giống phái (omnisex, pansex: yêu tất cả, yêu đủ thứ), LGBT (Lesbian, Đồng Tính Nữ, Gay, Đồng Tính Nam, Bisexual, Lưỡng Giống Tính, Transgender, Đổi Giống), tình dục bô-hê-miên (bohemian sex)…
Năm 2020, Christy Holstege trở thành thị trưởng Palm Springs, là nữ thị trưởng lưỡng giống phái công khai đầu tiên tại Palm Springs và cả Hoa Kỳ.
Năm sau Lisa Middleton trở thành thị trưởng đổi giống phái đầu tiên ở Cali.
Palm Springs và Dịch Covid-19.
Palm Spring trở thành nơi né tránh dịch Covid-19. Bởi vì nơi đây thưa người, ai sống trong hang ổ của người đó. Các cư dân ở các thành phố chen chúc người lánh nạn dịch về đây ẩn cư và vẫn tìm được việc làm.
Khí hậu
Khí hậu nóng sa mạc. Ấm về mùa đông. Hết sức nóng về mùa hè.
Khí hậu quanh năm tổng quát thích hợp cho cây kè.
. Lễ Hội
-Vô số lễ hội.
Dịp này cuối tháng 5 đang có lễ hội của các LGBT. Cả một khu phố ngang vui như tết dưới bóng cờ mầu giống mầu cầu vồng.
Thể Thao.
-Quần vợt.
Giải quần vợt hàng năm BNP Paribas Open vào tháng ba.
-Golf
Palm Spring có 124 sân golf thảm cỏ xanh, nhiều hơn bất cứ nơi nào ở Cali.
…….
Công Viên
Có nhiều công viên.
.Có riêng cả một Công Viên Graffitti dành cho những người thường viết, vẽ bậy lên tài sản của người khác và của chính phủ.
Công viên Graffiti.
.Tượng Forever Marilyn.
Tượng Forever Marilyn (Marilyn Muôn Năm) (ảnh của tác giả).Tôi chọn từ Muôn Năm dịch từ Forever nhằm mục đích so sánh Marilyn với các lãnh tụ của các nhà nước độc tài, công sản thường xưng tụng các lãnh tụ của mình Muôn Năm.
Tượng làm theo hình Marilyn trong bộ áo trắng đứng trên tấm vỉ kim loại thông hơi ở đường xe điện ngầm thành phố New York trong phim The Seven Year Itch năm 1955.
Marilyn Monroe được ‘khám phá’ vào lúc 22 tuổi ở Charlie Farell, Raquet Club, Palm Springs vào năm 1949. Sau đó Marilyn trở lại sống nhiều lần ở Palm Springs. Vì vậy Palm Springs được coi là ‘nhà’ của Marilyn.
Tượng Foever Marilyn làm năm 2011. Tượng lần đầu trưng bầy ở Palm Springs ngày 24 -5-2012. Sau đó được trưng bầy tại nhiều nơi ở Mỹ và ngay cả ở Úc. Tượng được trưng bầy ở Chicago trước khi trở về vĩnh viễn ở Palm Springs, California.
Tượng đã gây ra nhiều tranh cãi.
Phe ủng hộ cho rằng đây là một tác phẩm nghệ thuật siêu đẳng và có thể thu hút du khách, đem lại niềm vui nỗi nhớ cho du khách về Palm Springs.
Phe chống đối trong đó có những người ghét đàn bà, không thích lá đa (misogyny) cho rằng tượng mang tính khiêu dâm, sexism.
Trước đây tượng được đặt ở trước bảo tàng viện nhưng bị ông giám đốc phản đối vì Marilyn chổng mông vào viện. Các khách thăm bảo tàng viện và nhất là giới học sinh khi ra về thấy rõ quần lót trắng của Marilyn.
Có người cho rằng tượng là một hình ảnh của Upskirting, tức để máy ảnh dưới váy chụp ảnh lén đồ lót hay đồ thật phụ nữ. Nếu Marilyn là một người thật không phải là tượng thì hành vi upskirting này sẽ bị kết án một khinh tội ở California.
Tượng vì thế hiện nay chỉ được để ở một vạt đất ở góc đường Palm Canyon Drive và Tahquitz Canyon gần Công Viên Graffiti.
Thật ra trên thế giới cũng có nhiều người ái mộ tượng Forever Marilyn. Có nơi đã làm một tượng Forever Marilyn giả. Không nói chắc có người đã đoán ra là ai rồi. Trung Quốc là chúa làm đồ giả, nhất thế giới. Có một tượng Forever Marilyn giả tại một trung tâm thương mại ở Guigang và một tượng dùng trong phim Trung Quốc Angels Wear White (Bạch Y Thiên Thần).
…..
Nơi Giải Trí
Nơi giải trí có cả skatepark (công viên trượt ván) làm dựa theo kiểu Nude Bowl (tên gọi theo naturist resort tên Desert Gardens Ranch ở Desert Hot Springs, sau trở thành một skatepark nổi tiếng bạo loạn, bị cảnh sát phá bỏ nhiều lần).
MƯƠI CHỖ ĐÁNG THĂM VIẾNG.
.Đường chính Palm Canyon Drive.
Một góc Palm Canyon Drive (ảnh của tác giả).
Đây là trái tim và linh hồn của Palm Springs. Dĩ nhiên hai bên đường rợp bóng kè quạt.
Hai bên san sát các tiệm, cửa hàng, phòng trưng bầy nhệ thuật, tiệm ăn và các giải trí. Tại đây cũng có một
tiệm ăn Việt Lào.
Palm Canyon Drive là chỗ tốt nhất để khám phá các kiến trúc Tân Kỳ Giữa-Thế Kỷ ở Palm Springs. Khúc phố chính có các tổ chức, hiệp hội xã hội, bảo tàng viện và các phòng trưng bầy về Lịch Sử Thổ Dân Bản Địa.
‘Hot seat’ giữa phố sa mạc Palm Springs (ảnh của tác giả).
Lưu ý đầu ghế có hình con chim Roadrunner, loài chim sinh ra để chậy, chim biểu của vùng sa mạc Tây Nam Hoa Kỳ.
Vỉa hè là Palm Springs Walk of Stars lấp lánh 250 ngôi sao sáng tôn vinh các nghệ sĩ phim ảnh, kịch nghệ, mạnh thường quân, dân cử, kiến trúc sư và các danh nhân khác… đã từng sống ở Palm Springs như Marilyn Monroe, Elvis Presley, Adam West, Frank Sinatra, Elizabeth Taylor…
Tượng thị trưởng một thời Sonny Bono (ảnh của tác giả).
Ngôi sao Sonny Bono, nhà viết nhạc, ca sĩ, tài tử TV, chính trị gia..
Từ năm 1950 Palm Springs nổi tiếng là nơi Nghỉ Hè (spring break) và đã được dựng thành phim Palm Spring Weekend. Hàng chục ngàn giới trẻ đổ về Palm Springs tham dự hòa nhạc. Có năm trở thành bạo động. Từ năm 1990 thị trưởng Sonny Bono và các nghị viên hội đồng thành phố quyết định đóng con đường Palm Canyon Drive vào dịp spring break.
Ngay cả lúc này chúng tôi đến vào dịp lễ hội LGBT nên đường phố rác rưởi và thấp thoáng thấy bóng những kẻ trôi dạt (drifters) và vô gia cư… Điều này cũng dễ hiểu vì đây là thành phố tôn vinh dị biệt đầy phóng đãng.
Palm Springs Art Meuseum.
Tọa lạc ở downtown Palm Springs chuyên về nghệ thuật, khoa học thiên nhiên và nghệ thuật trình diễn. Bộ sưu tập hơn 24.000 mẫu vật từ mỹ nghệ và hình ảnh cho tới các phẩm vật Thổ Dân Mỹ châu và Trung Mỹ và 12.000 khảo cổ và địa chất học như gốm, khoáng chất, địa khai, dụng cụ và khí giới…
Palm Springs Air Museum.
Mục đích chính là trưng bầy và giáo dục về vai trò chính của máy bay tác chiến của Thế Chiến Thứ II cũng như vai trò của phi công và dân sự Hoa Kỳ. Xem tận mắt các máy bay cổ của thời Thế Chiến Thứ II, Triều Tiên và Việt Nam.
.“Chòm Xóm” Phim Ảnh” (The Movie Colony Neighborhood).
The Movie Colony là một khu, một xóm nhà của các ngôi sao nổi tiếng nhất Hollywood ở Palm Springs vào khoảng giữa 1930 và 1960. Tọa lạc chỉ cách phố chính trung tâm thương mại trong khoảng cách đi bộ được gồm 170 căn nhà kiến trúc kiểu thời Thuộc Địa Tây Ban Nha Tái Tạo, Tân Kỳ Giữa-Thế Kỷ và Trang Trại Cali. Nhà của những ngôi sao đáng chú ý như Cary Grant, Gloria Swanson và Jack Benny…
Nơi Ấn Trốn Hưởng Trăng Mật của Elvis Presley (The Elvis Honeymoon Hideaway).
Nhà của Elvis Presley ở đường Ladera.
Còn có biệt danh là ‘Ngôi Nhà của Ngày Mai’ (House of Tomorrow), một hình tượng của Kiến Trúc Tân Kỳ Giữa-Thế Kỷ do kiến trúc sư nổi tiếng William Krisel vẽ kiểu. Nhà gồm bốn vòng tròn chồng lên nhau thành ba tầng. Elvis và Priscilla hưởng trăng mật tại đây. Rất tiếc hôm nay đang tu sửa không vào xem bên trong được.
.Trung Tâm Sunnylands và Vườn.
Đây là khu ẩn cư Walter và Leonore Annenberg với kiến trúc Tân Kỳ Giữa-Thế Kỷ bao quanh bởi 9 acres vườn sa mạc. Một thời là nơi ẩn dật của các nghệ sĩ danh tiếng như Frank Sinatra và các lãnh tụ chính trị gồm tám vị tổng thống Hoa Kỳ.
.Villagefest.
Chiều thứ năm mỗi tuần, một phần của Palm Canyon Drive đóng lại để mở ra chợ trời, hội chợ bán đủ thứ: thủ công nghệ, mỹ nghệ, trang sức… có thức ăn, âm nhạc, nghệ sĩ trình diễn đường phố…
.Vườn Thực Vật Moorten.
Tọa lạc tại 1701 South Palm Canyon Drive. Một vườn tư nhân có từ năm 1938. Một vùng đất kỳ diệu sa mạc với vườn xương rồng (cactarium), cây giữ nước (succulents), cây sa mạc… hơn 300 loại cây.
.Trại Gió (Wind Farm) Đèo San Gorgonio.
Nếu đi vào Palm Spring từ hướng tây (phía nhà chúng tôi) ta có thể thấy hàng trăm chiếc chong chóng điện gió báo cho biết gần tới Palm Springs.
Đèo San Gorgonio là một trong ba trại gió chính ở Cali.
Trại có hơn 4.000 turbines gió có thể tạo ra 650 megawatts năng lượng cho 195.000 nhà Cali.
Đèo này là một chỗ trong những chỗ gió nhất ở Nam Cali. Đúng như Việt Nam có câu nói ‘đèo heo hút gió.
Đây là trại gió thương mại đầu tiên ở Hoa Kỳ.
Ban ngày chúng ta thường thấy các turbine gió này đứng yên nhưng về đêm gió sa mạc nổi lên bay cả người. Chong chóng quay tít mù.
Xem trại gió tốt nhất vào lúc hoàng hôn xuống để có những tấm ảnh đẹp.
.Đường Nứt Động Đất San Andreas (Fault).
Thăm đường rạn nứt dài 745 miles xuyên California bằng xe Jeep phần nằm trong Thung Lũng Coachella: ngắm cảnh, cây cỏ, muông thú sa mạc và học hỏi về địa chất, động đất.
.Công Viên Tiểu Bang Núi San Jacinto.
Núi San Jacinto cao thứ nhì ở Nam Cali.
Thăm Công Viên Tiểu Bang Núi San Jacinto để khám phá phong cảnh ngoạn mục của Nam Cali. Trên đỉnh núi thấy dễ dàng Thung Lũng Coachella và Salton Sea.
.Giây Cáp Trời Palm Springs (Aerial Tramway).
Giây Cáp Trời đưa lên đỉnh Núi San Jacinto Công Viên Tiểu Bang nhìn thấy cảnh ngoạn mục của Thung Lũng Coachella.
.Coachella Valley
Chỉ 20 phút lái xe từ Downtown Palm Springs. Đây là vùng bảo tồn thiên nhiên.
Nhiều hoạt động ngoài trời kể cả cưỡi ngựa…
Tahquitz Canyon
Tahquitz Canyon là nơi cư ngụ của thổ dân Agua Caliente cách đây ít nhất là 2.000 năm. Tại đây có thác nước, có chữ viết trên đá, có hệ thống dẫn nước cổ xưa, có đời sống hoang dã chim muông, thú vật và cây cỏ bản địa…
.Indian Canyons
Đây là vùng bảo tồn thiên nhiên nằm trong đất của thổ dân Agua Caliente Cahuilla ở phía Tây Palm Springs. Vách đá đỏ, rừng kè quạt, xương rồng. Lối mòn dẫn tới Thác Bẩy Chị Em.
Dĩ nhiên còn nhiều nữa.
Tóm lại Palm Springs là một thành phố tĩnh dưỡng trong sa mạc xanh bóng kè, nơi hang ổ và sân chơi thượng đẳng của giới tài danh, vương quyền và dân phóng đãng với không những có đủ tứ khoái và tứ đổ tường mà còn nhiều hơn thế nữa…
Nếu đi thăm Palm Springs nhiều ngày chúng tôi thường chọn Palm Desert, một tỉnh sát bên, chỉ cách Palm Springs khoảng 14 miles (23 km) làm chỗ ở, ‘hậu cứ’. Palm Desert có thể coi như là một vùng ngoại ô của Palm Springs. Palm Desert khoáng đãng, yên bình và vật giá rẻ hơn Palm Springs. Chúng tôi thường ở Mariott J.W., một trong những khách sạn nổi tiếng của Palm Desert (xem dưới).
Chúng tôi ăn tối ở một nhà hàng Thái nổi tiếng ở đây và thăm phố đêm vui nhộn cho tới gần nửa đêm mới về Palm Desert lấy phòng ở khách sạn Mariott J.W.
(còn nữa).